26 January 2015

Nederlandsche Vogelen (5) Zo vroom en zo wreed. Waarom vroomheid niet helpt tegen wreedheid.

In mijn vorig blog Nederlandsche Vogelen (4) Theologische invloeden op de beschrijving van vogels gaf ik aan dat op vele plaatsen bewondering werd uitgesproken voor de wonderen van de Schepping en de wijsheid van de Schepper. In het derde deel liet ik zien dat men de vogels bewonderde om hun pure schoonheid, prachtige verenkleed en zang (zonder expliciet te verwijzen naar de Schepper), maar tegelijk respectloos omging met die mooie vogels. Nu vraag ik aandacht voor het feit dat het besef dat die bewonderde vogelwereld door een alwijze algoede Schepper is geschapen, geen enkele invloed had op de behandeling van die vogels. Hoe kon dat?

Hoe werden wilde vogels behandeld?


Kievit (Sepp, Nozeman,KB)

Ondanks het feit dat er jaarlijks honderdduizenden eieren van de kievit geraapt worden, en ondanks dat zij zelf in het najaar in grote hoeveelheden met slagnetten gevangen en gedood worden, blijven er door de Voorzienigheid altijd voldoende kievitten over:

"....blyft 'er echter altoos, door wyze en gunstige schikkinge der Voorzienigheid, voor ons Land eene verbaezende veelheid van dit gevogelte overig." (KB)
Hier zie je dat er een direct verband gelegd wordt tussen de overvloedige aantallen kievitten en de Goddelijke Voorzienigheid [1]. De kieviten zijn voor de mens geschapen. Dat blijkt wel uit het feit dat ze nooit opraken. Ze zijn 'niet uit te roeien'. En dus mag je ze zonder gewetensbezwaren vangen, doden, hun eieren rapen en opeten. Kieviten waren zeer nuttig omdat ze vooral voor arme mensen een grote hoeveelheden vlees en eieren leverden. "Onze Kieviten te mogen en te moeten plaetsen onder de zeer nuttige en dienstige vogelen des vaderlands". En zo was dat. Men maakte zich kennelijk geen zorgen dat het wel eens slecht zou kunnen gaan met het aantal kievitten. Immers: God zelf zorgde er voor dat ze bleven bestaan. Wat een Wijsheid, Goedheid en Voorzienigheid!

Dit gold niet alleen voor kievitten. De schrijver geeft een nuttige handleiding voor het vangen van tapuiten met paardenharen strikken! [KB]. Wat wreed en respectloos: het zijn van die prachtige, kwetsbare en nu zeldzame vogeltjes. Je mag blij zijn dat je ze nog te zien krijgt. Die respectloosheid kan dus niet uitsluitend toegeschreven worden aan de boeren en plattelanders van die tijd. Het was de auteur van de Nederlandsche Vogelen zelf. Iemand van de betere standen zou je kunnen zeggen.
In die tijd werden de nu in Nederland zeer zeldzame ortolanen in kleine kooitjes in het donker gehouden omdat ze anders zich doodvliegen door de schrik, en ze werden vetgemest. Onvoorstelbaar. Nu broeden ze niet meer in Nederland. Hoogstens kleine aantallen op doortrek. 
In het derde deel ('zo mooi en zo lekker') heb ik nog vele andere voorbeelden gegeven. Het was niet alleen de vanzelfsprekendheid waarmee vogels gevangen en gegeten werden, velen zagen het als volksvermaak om bijvoorbeeld houtduiven met lijmstokjes te vangen door middel van blind gemaakte soortgenoten. Het zgn. 'kwakschudden' was een volksvermaak. In de vorige eeuw, lezen we, was het Zevenhuizensche Bosch vermaard wegens de kolonies van de daar broedende kwakken (nu zeldzaam!). Men hield jaarlijks 'plezierpartijen': in de broedtijd net zo lang schudden aan de bomen tot de nog niet vliegvlugge jongen naar beneden donderden (KB).
Ook zonder de Voorzienigheid te noemen had men het idee dat sommige soorten voorbestemd waren 'om de mens tot spyze te dienen' [3].


Conclusie

Vroomheid maakt gelovigen niet respectvol ten opzichte van de natuur. Integendeel: men geloofde dat het de bedoeling van de schepper was dat die vogels, gevangen, geschoten en gestrikt werden om als lekkerny voor de mens te dienen! Geheel in overeenstemming met Genesis [2]. Hoe moderne christenen tegenwoordig de Bijbel ook mogen lezen, toen weerhield de Bijbel de gelovigen niet om op een ongewoon wrede en inhalige manier met de natuur om te gaan. En aangezien de Bijbel niet gewijzigd is sinds de 18e eeuw, moeten eventuele diervriendelijke moderne christenen door buiten-Bijbelse, culturele factoren beïnvloed zijn.

Noten

  1. Goddelijke Voorzienigheid (wiki): De almachtige en alomtegenwoordige kracht Gods, door welke Hij hemel en aarde, mitsgaders alle schepselen, gelijk als met Zijn hand nog onderhoudt, en alzo regeert, ... van Zijn Vaderlijke hand ons toekomen."
  2. Genesis 9: "En de vrees en de schrik voor u zij over al het gedierte der aarde en over al het gevogelte des hemels, al wat zich op de aardbodem roert en alle vissen der zee; in uw hand zijn zij gegeven. 3 Alles wat zich roert, wat leeft, zal u tot spijze zijn; Ik heb het u alles gegeven evenals het groene kruid." Met deze Bijbelse woorden: waarom zou je dan nog aarzelen?
  3. Over de wilde eenden: "De natuur schynt deze Vogels, even als de Haringen, dit te hebben ingegeven, dat zy, om zelf de Kost voor zig te zoeken, aan het Menschelyk Geslagt Spyze verschaffen moesten" (217)

Vorige blogs over dit onderwerp

  1. Nederlandsche Vogelen (1) Een vernieuwend ornithologisch standaardwerk uit de 18e - 19e eeuw
  2. Nederlandsche Vogelen (2) Een aanzet tot evolutionair denken in de kiem gesmoord.  
  3. Nederlandsche Vogelen (3) Zo mooi en zo lekker!
  4. Nederlandsche Vogelen (4) Theologische invloeden op de beschrijving van vogels 

21 January 2015

Docentenplein blundert met reclame voor creationistisch evolutieleerboek

Een oplettende lezer tipte mij dat de website Docentenplein reclame maakt voor het creationistisch evolutieleerboek 'Evolutie - Het nieuwe studieboek'.

Docentenplein: reclame voor creationistisch leerboek (21 Jan15)

 

Het boek is een vertaling uit het Duits. De auteurs Reinhard Junker en Siegfried Scherer zijn creationisten. Het boek is via de website Docentenplein te bestellen bij de creationistsiche organisatie www.oude-wereld.nl. Het is tweemaal te vinden: onder 'Lesmateriaal VO' en 'Aanbiedingen'. In de beschrijving van het leerboek staat: "Het laatste deel behandelt een interpretatie uitgaande van design", maar het creationisme is niet beperkt tot het laatste hoofdstuk, het boek als geheel is geschreven vanuit een creationistisch standpunt. Docentenplein linkt direct door naar de creationistische website Oude Wereld waar je deze omschrijving van het boek vindt: "hoe de nieuwe biologie het tijdperk van Darwin beëindigt".

Op de site oude-wereld
Het is onbegrijpelijk dat Docentenplein niet gecontroleerd heeft wie de auteurs zijn, wat de inhoud van het boek is, wie de uitgever is en ook niet gealarmeerd zijn door het adres waar het boek besteld moet worden. Het biologenvakblad BioNieuws had in 2010 en 2011 al gewaarschuwd voor het boek. Hadden de makers van Docentenplein even gegoogeld dan hadden ze de website:

kritische website over Junker-Scherer:


gevonden waar een kritische analyse van het boek gegeven wordt door de evolutiebiologe Gerdien de Jong (UU). De conclusie van de Jong:
"Dit boek is geen studieboek en geen standaardwerk over evolutiebiologie, en heeft weinig overeenkomst met de laatste  stand van de evolutiebiologie. Het is een gedetailleerde bestrijding van evolutie door schrijvers die toegang tot de wetenschappelijke literatuur hebben en in een wetenschappelijke stijl schrijven." (bron)
De website is speciaal opgezet om docenten die niet deskundig zijn op het gebied van evolutie te helpen fouten in het boek op te sporen en het creationistische karakter van het boek duidelijk te maken.

Deze misleidende reclame voor een creationistisch boek moet zo snel mogelijk verwijderd worden van een neutraal ogende website als Docentenplein. 
Als iemand iets van docentenplein weet, neemt U aub contact op of laat een comment achter. 

Nergens is op de site te vinden wie de auteurs of de organisatie zijn die verantwoordelijk zijn voor de site. In het hoofdmenu zit geen contactmogelijkheid. Dit is allemaal hoogst ongebruikelijk. Het is niet uit te sluiten dat de hele website Docentenplein is opgezet door De Oude Wereld, dus een scam of te wel: oplichting.

Met dank aan de lezer Gralgrathor voor de tip.


Update 24 jan 2015


Na bestudering van de kleine lettertjes op de website Docentenplein blijkt:  "Docentenplein is inmiddels al meer dan 12 jaar actief en is hét medium om onderwijs gerelateerde producten te promoten.". Het is dus géén startpagina voor docenten zoals 'Docentenplein' suggereert, het is een commerciële website voor producenten van lesmateriaal die tegen betaling hun advertenties kunnen plaatsen met de ongekende bonus dat niet vermeld wordt dat het om een advertentie gaat. De website Docentenplein bevat niet een redactioneel deel en een deel advertenties, nee alles is advertentie. De site bevat helemaal geen beoordelingen van lesmateriaal door de redactie of door gebruikers. Die beoordelingen zouden in het belang zijn van docenten en niet in het belang van producenten. Het is als een krant zonder nieuws en achtergronden en uitsluitend reclame (zonder dat er bij staat dat het reclame is).
De site neemt kritiekloos lesmateriaal op als er maar betaald wordt. Het resultaat is twee boeken van de creationistische organisatie Oude Wereld. Dat is niet in het belang van goed onderwijs. Dat is een slechte zaak.
Ten tweede: volgens De regels bij het plaatsen van online advertenties moet een advertentie duidelijk herkenbaar zijn als advertentie. Welnu daar is volstrekt niet aan voldaan. Niemand gaat als eerste kleine lettertjes onderaan de homepage doorploegen. En zelfs dan is nog steeds niet duidelijk of er ook echte, redactionele bijdrages op de site staan. Dit alles zou in het hoofdmenu moeten staan onder een kop als 'Wie zijn wij?'.
Docentenplein is in feite een soort webwinkel vermomd als startpagina voor docenten, opgesierd met een gratis nieuwsbrief waarin ook nog reclame kan voorkomen. Misleidend dus.


Update  25 jan 2015

Sinds 25 Jan is het mogelijk een comment in te voeren onder een boek. Dat heb ik hier gedaan voor het boek van Junker-Scherer.

Vorig blogs over dit onderwerp


19 January 2015

Nieuw boek over de toekomst van vleesconsumptie: Meat The Future

Meat, The Future:
How Cutting Meat Consumption Can Feed Billions More
Nicolaas G. Pierson Foundation 2015
Titel: de toekomst van vlees of: ontmoet de toekomst (?)

 

Op zondag 11 januari presenteerde het wetenschappelijk bureau van de Partij voor de Dieren, Nicolaas G. Pierson Foundation, een nieuw boek getiteld: Meat, The Future: How Cutting Meat Consumption Can Feed Billions More. (Vlees. De toekomst: hoe vermindering van onze vleesconsumptie miljarden mensen meer kan voeden). Dit vond plaats in de Remonstrantse kerk te Bussum. Een stuk of 8 Nederlandse wetenschappers van diverse universiteiten, die hadden bijgedragen aan het boek, hielden een inleiding. Het boek bevat bovendien nog 3 hoofdstukken van buitenlandse wetenschappers die niet aanwezig waren bij de presentatie. Hoewel er vanuit zeer verschillende gezichtspunten naar de toekomst van vleesconsumptie werd gekeken is volgens mij de ecologische voetafdruk van vleesconsumptie een aardige samenvatting.

Er was één presentatie die er wat mij betreft uitsprong (zonder de rest te kort te doen): Henriëtte Prast (gedragseconomie) van de Universiteit van Tilburg. Ze gaf een vlotte, humoristische presentatie vol met verrassende wetenschappelijke inzichten. Ze heeft ook een hoofdstuk in het boek. Dit is ook makkelijk te volgen door de algemeen geinteresseerde niet-bioloog of niet-landbouwkundige. Een paar anecdotes: op een KLM vlucht binnen Europa zijn er geen vegetarische maaltijden verkrijgbaar. Wat moet je dan als vegetarier? Toen Prast op een andere vlucht (business class) haar bestelde vegetarische maaltijd kreeg voorgeschoteld, schaamde de stewardes er zich voor omdat de kwaliteit nog minder was dan wat 'Economy' mensen kregen (de standaard niet-vegetarische maaltijd). En deze (staat niet in het boek): bij een feestelijk diner aangeboden aan hoogleraren had de organisatie bij wijze van experiment niet als standaard het vleesmenu, maar het vegetarisch menu gekozen en moesten de deelnemers via mail of formulier opgeven of ze een niet-vegetarisch menu wensten. Wat bleek? Nul van de 400 personen nam de moeite om af te wijken van het standaard menu. Dus: alleen al door het simpele veranderen van de default van vlees naar vega maaltijd, eten opeens veel meer mensen vegetarisch. Nu wordt het de carnivoren en omnivoren bij congressen, feestjes, recepties gemakkelijk gemaakt omdat het vleesmenu het default menu is. Alsof vlees de norm is, normaal is, en vegatarisme een afwijking is. Als het vegetarisch menu de default is, wordt vlees niet verboden, en wordt de keuzevrijheid ook niet beperkt. Je moet alleen maar iets meer moeite doen. En waarom ook niet als je weet dat de huidige (westerse) vleesconsumptie te hoog en niet-duurzaam is? 
Voorbeeldje: in het driesterren toprestaurant De Librije staat/stond er op de kaart 'vegetarisch in overleg'! Welke vegetarier wil eten in een restaurant waar  Ganzenlever op het menu staat? 
In het hoofdstuk staan nog een groot aantal inzichten over de psychologie van voedselkeuze (cognitive biases: self-serving bias, omission bias, preferences, etc) allemaal kort opgesomd, die duidelijk maken dat alleen maar informatie verschaffen over de globale ecologische voetafdruk van vleesconsumptie niet voldoende is om mensen van gedachten en van menu te laten veranderen.

Nog één feitje: in Nederland is de vleesconsumptie verdubbled sinds 1970. Is het huidige niveau vleesconsumptie noodzakelijk voor de gezondheid of was in 1970 al de minimum hoeveelheid bereikt? Als dat laatste, dan eet de Nederlander 2x te veel vlees. Iets om over na te denken.

Nog één misverstandje: iemand op het werk van mijn vrouw wist dat als alle mensen vegetarisch gingen eten er geen grond genoeg was om al dat voedsel te verbouwen!!! Moet ik dit echt uitleggen? [1] Zou overigens een goede vraag zijn voor de wetenschapskwis die altijd rond kerst gehouden wordt.

Het boek bevat veel interessante hoofdstukken waar ik hier later nog wat over zal zeggen. Vanwege de actualiteit wilde ik echter nu al over het boek bloggen.



Terzijde1: wat mij opvalt is dat het boek niet in amazon of bol verkrijgbaar is. Men moet het boek rechtstreeks via internet bij de NGPF bestellen. Volgens mij bereik je een groter publiek, en verkoop je dus meer, als je het ook via amazon of bol of de gewone boekhandel (Libris) beschikbaar stelt. Dit snap ik dus niet. Als alternatief voor een boek of als extra zou je ook een website kunnen maken of een youtube fimpje die op een aantrekkelijke manier de hoofdzaken van het vleesprobleem visualiseert (als je voldoende geld zou hebben). Een ander nadeel van het boek is dat de leuke anecdotes die op de boekpresentatie te horen waren in het boek ontbreken. Een voordeel is dat het boek wetenschappelijke literatuurlijsten bevat.


Terzijde2: waarom wordt zo'n boekpresentatie op zondag gehouden? Er zal op zondag niet veel pers te verwachten zijn. De waarschijnlijke reden is: Marianne Thieme (PvdD) houdt haar zondagsrust op zaterdag (7e-dag Adventisten). Nu is Marianne Thieme een onmisbaar persoon in de PvdD en de Tweede Kamer, máár je moet privé en werk gescheiden houden. De PvdD is géén religieuze organisatie en daarom moet de keuze van zo'n bijeenkomst zich voegen naar de meerderheid. Thieme zet nu de meerderheid van de gelovigen die zondag als rustdag hebben voor het blok. Voor atheïsten is het in principe het geen probleem (zolang het maar niet in een kerk gehouden wordt). Het is mooi dat er veel vegetariers zijn onder de 7DA, maar in de toekomst aub tenminste afwisselend op zaterdag- en zondagmiddag! Zelfs de Atheistisch-Humanistische Vereniging en de Stichting Skepsis houden hun bijeenkomsten op zaterdag. Het is eigenlijk verbazingwekkend dat iemand die een globaal perspectief op de toekomst van de mensheid heeft, zo star en dogmatisch is als het om privé religieuze dingetjes als de sabbath gaat. Sorry, ik moest dit even kwijt. Voor het boek is dit allemaal geen probleem: dat kunt U op iedere gewenste dag lezen!


Let op (1): er bestaat een website http://www.meatthefuture.org/ 'Meat. The Future', die niet van de NGPF is, en wel de problemen van toekomstige vleesproductie in een aardig filmpje laat zien, maar als oplossing biedt: kunstvlees (in vitro meat). Ik ben (nog) niet overtuigd of dit een goede oplossing is...

Let op (2): er bestaat een website The future of meat An international installation showing five potential future scenarios about meat consumption in 2050. (4 maart 2015)


Noten

  1. Als U echt geen idee heeft: het omgekeerde is waar: als iedereen vegetarisch zou zijn, zou er veel minder landbouwgrond nodig zijn. Waarom? Stuurt uw antwoorden in als comment onder dit blog!

Vorige blogs over dit onderwerp:

Is Nature vegetarisch geworden? De link tussen voedsel, gezondheid en milieu op globale schaal 28 nov 2014
Nog meer: klik op Labels: vegetarisme (onder deze blogpost of in de rechtermarge van het blog)

11 January 2015

Doodstraf voor godslastering staat in de Koran én de Bijbel

Op 7 januari 2015 werden 12 journalisten van het Frans satirisch periodiek Charlie Hebdo, die de profeet Mohammed hadden beledigd met cartoons, gedood.

Velen ontkenden dat dat uit naam van de echte Islam was. Die terroristen zouden behoren tot een kleine groep extreme moslims en de échte Islam zou niet gewelddadig zijn. Maar volgens Koenraad Elst (oriëntalist): "Aanslag is wél de ware islam. Mohammed zelf verordende de moord op elk van zijn hekelaars en volgens de islamwet is het gedrag van Mohammed een rechtsgeldig precedent. Het levenswerk van Mohammed is in één zin samen te vatten: hij verving een geslaagde multiculturele samenleving in Arabië door een monolithisch islamitische dictatuur." [1]
De conclusie is dat de terroristen in overeenstemming met de Koran handelden.


Ook volgens het hoofdredactioneel commentaar van Trouw: "Islam inspireerde tot de slachtpartij. Dat niet te willen zien, is riskant. De bron waaruit de aanvallers putten is een letterlijke onverdraagzame, onverzoenlijke opvatting van de islam, waarbij alleen een absolute waarheid geldt." [2]

Wat de hoofdredactie van het christelijk dagblad Trouw hierbij 'vergeet' is dat ook de Bijbel de doodstraf uitspreekt over godslasteraars:


straf voor den godslasteraar (De gehele Bijbel online)
"En wie den Naam des Heeren gelasterd zal hebben, zal zekerlijk gedood worden; de ganse vergadering zal hem zekerlijk stenigen; alzo zal de vreemdeling zijn, gelijk de inboorling, als hij den NAAM zal gelasterd hebben, hij zal gedood worden."  Leviticus 24:16 [3]
"En Mozes zeide tot de kinderen Israels, dat zij den vloeker tot buiten het leger uitbrengen, en hem met stenen stenigen zouden. En de kinderen Israels deden, gelijk als de Heere Mozes geboden had." Leviticus 24:23

"So Moses spoke to the people of Israel, and they brought out of the camp the one who had cursed and stoned him with stones. Thus the people of Israel did as the LORD commanded Moses."
Verdere bronnen in de bijbel over blasfemie: [5]
Dus: ook de Bijbel kan inspireren tot het doden van godslasteraars. Sterker: de Bijbel kan gebruikt worden als legitimatie voor moord op godslasteraars. Sterker nog: het werd gesanctioneerd [4]. Want de doodstraf voor godslastering staat in de Koran én de Bijbel. Het is niet eerlijk daarvoor de ogen te sluiten of dit te bagatelliseren. Het lijkt mij uiterst onwaarschijnlijk dat de hoofdredactie van het dagblad Trouw nog nooit gehoord heeft van Leviticus 24.

De claim dat de Bijbel gebruikt kan worden als legitimatie voor de doodstraf van godslasteraars, is niet hetzelfde als de claim dat christenen het daadwerkelijk gedaan hebben of dat het wel of niet waarschijnlijk is dat ze het tegenwoordig nog zullen doen. Dit voeg ik toe om misverstanden te voorkomen. (18 jan 2015)


Noten

  1. Trouw zaterdag 10 januari 2015. Ik moet op zijn informatie afgaan. Hij geeft geen letterlijk citaat in de Koran.
  2. Trouw, 10 januari 2015.
  3. Leviticus 24 gaat geheel over de straf voor den godslasteraar: "13 En de Heere sprak tot Mozes, zeggende:  14 Breng den vloeker uit tot buiten het leger, en allen, die het gehoord hebben, zullen hun handen op zijn hoofd leggen; daarna zal hem de gehele vergadering stenigen."
  4. Als Paus Franciscus zegt dat "De aanslagen in Parijs waren het product van een 'afwijkende vorm van religie', van een ideologie die God misbruikt om massamoorden te rechtvaardigen" dan 'vergeet' hij dat God in de Bijbel het vermoorden van godslasteraars beveelt. (Trouw, 16 jan 2015)
  5. "In het Oude Testament is te lezen dat godslastering met de dood wordt bestraft. Dit staat in hoofdstuk 24 van het vierde boek van Mozes, genaamd Numeri. Het Nieuwe Testament acht het onvergeeflijk, dit staat in het evangelie van Markus, hoofdstuk 3." (ENSIE) De verwijzing naar Numeri levert niets op, en als je Markus 3 opzoekt lees je: " [28] Ik verzeker u: alle wandaden en godslasteringen, hoe erg ook, kunnen de mensen worden vergeven, [29] maar wie lastertaal spreekt tegen de heilige Geest, krijgt in alle eeuwigheid geen vergeving, want zo iemand is schuldig aan een onuitwisbaar vergrijp.’" (hier). Zie voor alle 24 teksten over godslastering in de bijbel: de concordantietoegevoegd: 20 jan 2015

05 January 2015

Nederlandsche Vogelen (4) Theologische invloeden op de beschrijving van vogels

KoekoekKB) p.219

In de vorige blogs over het boek de Nederlandsche Vogelen 1770–1829 beschreef ik enige theologische beschouwingen over de Schepper en de Schepping, die ik tot mijn verbazing vond tussen de beschrijving van vogels. Ik dacht dat het bizarre uitzonderingen waren die niet thuishoren in een encyclopedie van Nederlandse vogels. Maar al verder lezend vond ik er nog een stuk of tien. Wat doen theologische bespiegelen überhaupt in een boek over vogels?

Welke vogels geven aanleiding om over de Schepping te filosoferen? Zijn dit onschuldige toevoegingen zonder verdere consequenties, of hebben ze invloed op het wetenschappelijk denken?
 
Het eerste, misschien wel meest opvallende voorbeeld, is de Koekoek. Er is een natuurwet volgens welke alle vogels hun eigen eieren uitbroeden en de jongen grootbrengen. Een logische en vanzelfsprekende natuurwet waar je nooit bij stilstaat. Maar de Koekoek is een raadselachtige uitzondering op die zo vanzelfsprekende Natuurwet. Om bepaalde redenen mist de koekoek het vermogen zijn eigen eieren uit te broeden. Zo is de gedachtegang van de auteur. Maar de Schepper heeft de koekoek het vermogen gegeven om dat gebrek te compenseren. De oplossing: de koekoek maakt gebruik van de diensten van andere vogels. Hij legt zijn eieren in het nest van kleine zangvogels, zoals de kwikstaart. Zo kan de koekoek toch zijn voortbestaan verzekeren [1]. Zo komt alles toch nog goed. Zo was de natuur, inclusief de afwijkende koekoek, toch nog 'the best of all possible worlds' [2]. Ik kom hier in het slot van dit blog nog op terug. Eerst de rest van de voorbeelden die ik gevonden heb.


Grooter Bont Specht (p.94) ©KB
Ontroerend, maar in moderne ogen naief, is wat de auteur schrijft over de Grote Bonte Specht:
"Hiertoe dienen hem ook, door eene wyze en goedertierene verordeninge van den Schepper, zyne 2 voor- en 2 achter-vingers, die sterk, scherp en krom genageld, des te gemaklyker op de oneffene oppervlakten van de boomschorsen zig klemmen, ..." (p.93-95)

 

Dus: de Schepper heeft de specht uitgerust met precies de juiste poten om goed op bomen te kunnen klimmen! De specht is uitgerust met the-best-of-all-possible-worlds-poten! Waarom niet 3 tenen boven en 3 onder? Is dat niet nog beter? Nee, het is geschapen volgens een wijze en goedertieren verordening van de Schepper, dus het kan niet beter. Geen detail is te klein of onbeduidend voor de Schepper.

Grauwe Klauwier ©KB

Dat geldt ook voor de Grauwe Klauwier die de lugubere gewoonte heeft om nog levende torren en vliegen op doornen te prikken als voedselvoorraad. Juiste naar aanleiding van deze in onze ogen wrede gewoonte schrijft de auteur:
"zoo levert ons die byzonderheid van huishouding gereede stof tot bewondering en tot eerbied voor de verordeninge der allwyze en allgoede Voorzienigheid." (KB)
Dit staat letterlijk midden in een beschrijving van de levenswijze van deze vogel. De auteur wil duidelijk maken dat het nuttig is een voedselvoorraad aan te leggen wanneer er minder insecten zijn. Het lijkt wel dat de schrijver juist bij bizarre verschijnselen de behoefte voelt om die toe te schrijven aan de alwijze Schepper. Bij 'normale' verschijnselen hoeft dat niet zo?

nachtegaal ©KB
De Nachtegaal maakt zijn nest in dorre bladerhopen op de grond:
"De allgoede Voorzienigheid heeft wyselyk de Broedplaetsen deezer vogelen op of aen en naeby de dorre en gerotte bladerhoopen verordend...." (KB)
Waarom? Omdat daar de meeste insecten leven die tot voedsel voor de jongen kunnen dienen! Voor zoiets triviaals wordt de Voorzienigheid ingeschakeld. Niet voor de onovertroffen zangkwaliteiten van de nachtegaal. 



  De Zwaan is perfect gebouwd om op het water te leven: 

"Door den Schepper daargesteld om op het water haar verblijf te houden, is zij daartoe ook geheel geschikt " (KB)
Die beschrijving doet bijna komisch aan in moderne ogen.
 
Wilde Zwaan ©KB







De Kluut heeft als enige vogel een omhoog gebogen snavel:
"De Maeker nu van den Kluit voorzag hem, voor allzulke geleegendheden, van eenen bek, die by zyne bogtige lengte en spitsuitloopende dunheid ..." (KB)

Dus: hij heeft van de Schepper een snavel gekregen die perfect past bij zijn levenswijze!
Kluut ©KB

 De Amerikaanse Schaarbek:
"Indien nu de Schepper deze vogel bestemd hebbende, tot het bedrijf waarvan wij zoo even spraken, hem met eenen stompen Bek had uitgerust..." (KB)
m.a.w. de Schaarbek heeft zijn unieke bek gekregen omdat die precies past bij zijn levenswijze.
(Amerikaanse) Schaarbek ©KB


 

Het hoogtepunt van de antropocentrische en Bijbelse denkwijze is wat de auteur schrijft over de kip. Volgens de auteur is de kip een makkelijk te houden dier, dat geen hoge eisen stelt aan zijn voedsel en de mens in ruime mate voorziet van eieren en vlees. Wanneer je steeds het tweede ei weghaalt, schrijft de auteur, blijft zij nieuwe leggen:

"de Alwijze Schepper heeft dit vermogen aan eenige Vogelen gegeven, bijzonder aan die, waarvan de Eijeren tot voedsel voor de Menschen kunnen dienen, als Hoenders, Eenden, Kiviten, [3] enz. enz." (KB)
"wij voeren over hun de uitgebreidste heerschappij en zij brengen ons daarbij, een buitengewoon groot voordeel aan."


Gallus domesticus (kip) ©KB
Men ziet in dit laatste een verwijzing naar Genesis: God schiep de mens naar Zijn beeld en gelijkenis, met de bedoeling dat deze zou heersen over de hele aarde en over alle dieren (Gen. 1:26-28). Voor de moderne lezer komt het idee dat de eigenschappen van de kip verklaard kunnen worden uit het feit dat ze nuttig zijn voor de mens, erg naief over. De kip is een gedomesticeerd dier, en is gekozen vanwege zijn goede eigenschappen en die eigenschappen zijn in de loop der tijd door veredeling verbeterd. De auteur kent feiten die hem aan het denken zouden kunnen zetten, zoals "zij leggen tweemaal in het jaar, in het voor- en najaar, de voorjaarslegging is de beste". En: kippen leggen niet tijdens de rui en hij noemt de rui een soort ziekte. De moderne lezer vraagt zich af: als de kip voor de mens is geschapen, waarom legt de kip dan niet het hele jaar door? en waarom heeft de kip dan een onproductieve rui-periode? En waarom moet de kip door een trucje aan het leggen blijven? Het zijn feiten die men toen kende, maar die geen aanleiding waren om te twijfelen aan het geloof dat al die mooie eigenschappen van de kip speciaal voor de mens geschapen waren.

Een staaltje 100% pure theologie komt men uitgerekend tegen bij tamme duiven, zoals de Jacobijn duif, en dan nog wel een door mensen doorgekweekte mutant. De inleidende theologisch paragraaf eindigt met:

"... tot de verhevene almagtige oorsprong van dit alles, tot die eeuwige aanbiddelijke magt, wijsheid, goedheid en genade, door en in welke alles wat is, zich beweegt, ademt en leeft." (KB)
Jacobijn-duif ©KB


En naar aanleiding van het Meeuwtje (een duivenras): 

"Zo wordt onze verbeelding door alles wat de Natuur daargesteld heeft, dan eens met verbazing vervuld, dan eens wordt wederom ons oog bekoort, dan weder ons hart geroerd, en het beschouwen van dit alles leert ons de aanbiddelijke macht van hare Schepper en Onderhouder eerbiedigen." (KB)
Het Meeuwtje ©KB





 
 

Conclusie


Wat leren we van bovenstaande voorbeelden? In de tijd toen de Nederlandsche Vogelen werd geschreven (eind 18e, begin 19e eeuw) was de natuur ingericht volgens de oneindige wijze wetten van de oneindig wijze Schepper. Alles was geschapen. Misschien met de enige uitzondering de zgn. 'spelingen der natuur', die waren door toeval ontstaan (zie deel 2) [5].
Omdat aan alles in de natuur een wijs besluit ten grondslag ligt, vroeg men zich niet af: waarom bestaat er bijvoorbeeld een afwijking van die universele regel dat vogels hun eigen eieren uitbroeden? zoals in het geval van de Koekoek. Men twijfelde niet aan de veronderstelling dat de koekoek niet in staat was zijn eieren zelf uit te broeden. Men meende zelfs een anatomische verklaring gevonden te hebben waarom de koekoek niet zou kunnen broeden. Evenmin twijfelde men aan de wijsheid van het besluit dat de koekoek -om voort te kunnen blijven bestaan- zijn eieren in de nesten van andere vogels moet leggen. Men vond de koekoek kennelijk niet lui of egoïstisch zoals men andere vogels wel eens verweet [4]. Men merkte niet op dat deze oplossing ten nadele van de voortplanting van andere vogels was. Evenmin verwonderde men zich er over dat de gastheersoort een jong dat niet van henzelf is gewoon voert alsof het zijn eigen jong is. 

De logica dwing ons tot de volgende gedachtegang: als alle natuurverschijnselen uiteindelijk verklaard moeten worden door een wijs, maar soms ondoorgrondelijk, besluit van de Schepper, dan is automatisch iedere vogel een bewijs van de wijsheid van de Schepper. Er kunnen dan ook geen slechte of goede bewijzen voor de schepping zijn. Slechte 'oplossingen' in de natuur zijn in strijd met de wijsheid van de Schepper [5]. Die kunnen niet bestaan. Bovendien kunnen er principieel geen tegenbewijzen van een perfecte schepping zijn. Wat zou een tegenbewijs van schepping kunnen zijn? Ongeschapen is ondenkbaar (voor die tijd). Maar is de wijsheid van de schepping dan niet gewoon een aanname? Maar als dat een aanname is, dan zijn al die bewijzen helemaal geen bewijzen voor schepping. Die 'bewijzen' volgen logisch uit de aanname. Alleen als schepping géén aanname is, kunnen er echte bewijzen en echte tegenbewijzen bestaan.

Waarom dan de Koekoek, de Grote bonte specht, Grauwe klauwier, Nachtegaal, Wilde zwaan, Kluut, Schaarbek, kip, Jacobijn-duif, en het Meeuwtje als voorbeelden van de wijsheid van de Schepper gekozen? Ik denk dat het (bizarre) uitzonderingen zijn op wat men in die tijd als natuurwetten zag. Opvallende zaken als afwijkende, uitzonderlijke snavelvormen trekken de aandacht: lepelaar, kluut, en schaarbek. En de auteur 'verklaard' die door te bevestigen dat er een wijs besluit aan ten grondslag ligt. Zelfs het bizarre voorbeeld van de koekoek die niet zelf zijn eieren uitbroedt, vormt geen tegenvoorbeeld van de wijsheid van de schepping. Het feit verklaarde men toen met (zoals we dit nu zien) een pseudo-oplossing: het wijze besluit om andere vogels de koekoekseieren uit te laten broeden! Ik denk dat het de bizarre, onbegrijpelijke zaken zijn waarvoor de auteurs aanvoelen dat ze potentieel strijdig zijn met een perfecte en goede schepping. En dat ze er daarom een verklaring voor moet geven. Die verklaringen werden bevestigingen van de wijsheid van de Schepper. En zo is de cirkel weer rond.

In die tijd was het ondenkbaar om kritische vragen te stellen over de wijsheid van de Schepper. Maar dit belemmert verder onderzoek. Immers, als je geen vragen stelt, hoef je geen verder onderzoek te doen. En dan kom je ook niet tot nieuwe inzichten. De vragen die hij wel stelde, werden beantwoord binnen het theologische paradigma van die tijd. Geen wonder: Nozeman was theoloog en heeft het boek geschreven: 'Beschouwingen over de beste Weereld of Philosophische bedenkingen over Gods goedheit en wysheit' [2]. De auteur kon zich niet losbreken uit het theologisch paradigma van de perfecte schepping. 
We kunnen de inleidende vraag 'Zijn dit onschuldige toevoegingen zonder verdere consequenties, of hebben ze invloed op het wetenschappelijk denken?' dan ook beantwoorden met: het zijn zeker geen onschuldige, vrome toevoegingen. Ze belemmerden wetenschappelijke vooruitgang. Ze vormden een verstikkende dwangbuis voor het interpreteren van de natuur.




Noten

  1. "Het was by hem eene volslagen afwyking van de zoo eindeloos wys verordende Natuurwet, volgens welke was vastgesteld, dat de Moedervogelen, is 't noodig, een Nest maeken, ten minsten haere eigenen Eijeren uitbroeden, en voorts haere uitgekoomene jongen opbrengen. - De dagelyksche ondervinding leert standvastig, dat de Koekoeken eene uitzondering op die Natuurregel maeken.". "En het is aenbiddelyk wys, en in de gadeloos heerlyke en schoone Huishoudingen der Natuur verwonderlyk welgeschikt, dat een vogel, die, om andere redenen, werdt onbekwaam gelaeten tot Broeding, met een overleg werdt begiftigd om dat gebrek te verhelpen, en langs den zoo even gezegden weg de voortzetting van zyn geslacht door den dienst van anderen te bevorderen en geregeld te onderhouden." (Deel II, p.219-221)
  2. Is afkomstig van de filosoof Leibniz. Cornelius Nozeman was theoloog, 'Leeraer der Remonstranten' en heeft het boek geschreven: 'Beschouwingen over de beste Weereld of Philosophische bedenkingen over Gods goedheit en wysheit' (1752). 
  3. Over de kieviten wordt gezegd dat ondanks de enorme slachting die jaarlijks wordt aangericht: "er echter altoos, door wyze en gunstige schikkinge der Voorzienigheid, voor ons Land eene verbaezende veelheid van dit gevogelte overig." (KB)
  4. Blauwe Kiekendief (p. 645): lafhartig omdat hij weerloze kuikentjes grijpt! Maar is dat geen wijze verordening van de Schepper?
  5. Behalve 'spelingen der natuur' kende de auteur ook aangeboren mismaaktheden: "Onder de Dieren komen, zo wel als onder de Menschen, somtyds in  't een of ander Lighaamsdeel mismaaktheden voor; doch die bepaalen zig, doorgaans, tot een individuum; dat is tot één enkel Dier, zonder dat zy door de Voortteeling overerven; " (pagina). Soms komt er een individu voor met een gekruisde snavel, maar in een meest verwonderlijke vogel, de kruisbek, komt het bij ieder individu voor. De auteur trekt geen theologische conclusie![toegevoegd 10 Jan 2015]



Vorige blogs over dit onderwerp:

  1. Nederlandsche Vogelen (1) Een vernieuwend ornithologisch standaardwerk uit de 18e - 19e eeuw
  2. Nederlandsche Vogelen (2) Een aanzet tot evolutionair denken in de kiem gesmoord.  
  3. Nederlandsche Vogelen (3) Zo mooi en zo lekker!